سینمای نو> سرویس فیلم کوتاه و مستند
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی "سینمای نو" و به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه که سحر عصرآزاد به عنوان منتقد مهمان در آن حضور داشت، الهام معروفی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسههای نمایش فیلم) درباره نحوه ساخت «330 سیسی خاطره» گفت: «این فیلم بر اساس خاطرات شخصی خودم ساخته شد و برخلاف تصور، ساخت آن اصلاً سفارشی نبود.»
وی گفت: «ماجرای رفتن مردم از آبادانِ دوره جنگ که در بخشی از فیلم به آن اشاره میشود بر اساس خاطرهای است که خودم در کودکی آن را تجربه کرده بودم. وقتی تصمیم گرفتم این فیلم را بسازم دنبال مواد تصویری برای ساخت آن خاطره میگشتم اما در فیلمهای آرشیویِ موجود موفق به پیدا کردن تصویرهای مورد نظر نشدم. به همین خاطر تصمیم گرفتم فیلمنامه بنویسم و در جشنوارههای فیلمنامهنویسی شرکت دهم.»
معروفی که در فیلم خود به مرور برخی خاطرات خانوادگی در آبادان دهههای اخیر پرداخته همچنین گفت: «زمانی که برای گرفتن جایزه از جشنواره منطقهای سینمای جوان در آبادان روی صحنه رفتم خطاب به مدیران مربوطه گفتم: «امیدوارم مثل قولی که برای حمایت از فیلمنامههای برگزیده میدهید، از ساخت آنها نیز حمایت کنید.» و بعد از این که از روی صحنه پایین آمدم مجری برنامه اعلام کرد مدیرعامل منطقه آزاد اروند برای حمایت از ساخت این فیلم اعلام آمادگی کرده است. خوشبختانه شرکت در آن جشنواره و دریافت آن جایزه باعث شد بتوانم برای سوژه مورد علاقهام حامی مالی پیدا کنم و آن را بسازم.»
وی سپس در پاسخ به پرسش دیگری از سوی ناصر صفاریان درباره تفاوتهای فیلمنامه اولیه و آنچه که ساخته شده گفت: «فیلمنامه اولیه، از وجوه داستانی پررنگی برخوردار بود و طبعاً تعلیق بیشتری هم داشت، اما بخش عمدهای از گفتارهای متن، همزمان با پیدا شدن مواد تصویری مناسب گسترش پیدا کرده و به داستان اصلی اضافه شد که ماجرای پیکان و خاطرات نوستالژیکی که برای تمام نسلها دارد تنها یکی از آنهاست.»
معروفی همچنین گفت: «زمانی که در مرحله تدوین به عکسهای آرشیوی نگاه میکردم برایم تداعیکننده حس لحظههایی بود که پیش از این آنها را تجربه کرده بودم. در همین زمینه بعضی متنهای مربوط به گفتار متن، در هنگام تدوین و به درخواست تدوینگر فیلم (فرید دغاغله) که معتقد بود اطلاعات فیلم با کاستیهایی روبهرو است نوشته شد.»
وی سپس با اشاره به تغییر چهارچوب کلی فیلمنامه در مرحله تدوین، در پاسخ به پرسش مجری برنامه درباره اِعمال برخی تغییرات، متناسب با مواد و مصالح آرشیوی گفت: «این تغییرات کاملاً نظر خودم بود. اتفاقاً مصالح آرشیوی خیلی بیشتر از آنچه که تصور میکردم پیدا و همین باعث شد به گفتار متن فیلم اضافه کنم. به همین دلیل زمان فیلم که در ابتدا قرار بود 26 دقیقه باشد در نهایت به 40 دقیقه رسید.»
در بخش بعدی جلسه، سحر عصرآزاد در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی ناصر صفاریان مبنی بر شباهت این فیلم با مستندهای خودبیانگر گفت: «در این فیلم با شجرهنامه خانواده فیلمساز روبهرو هستیم. شجرهنامهای که فیلمساز برای اشاره دقیق به آنها جدا از رویدادهای سیاسی و جهانی، به حوادثی نظیر وقوع انقلاب، جنگ و رویدادهای پس از آن اشاره کرده است. نکتهای که هنرمندانه و در نهایت ایجاز انجام شده است.»
عصرآزاد افزود: «اشاره به این وقایع تاریخی باعث میشود تماشاگر، خصوصاً تماشاگری که تجربههای مشترکی با خاطرات سازنده فیلم دارد، خود را در میانه وقایع تاریخی تصور کند.»
وی در ادامه صحبتهای خود گفت: «امتیاز «330 سیسی خاطره» در این است که تنها یک مستند خودبیانگر باقی نمیماند و آنقدر عمیق و چندلایه میشود که تماشاگران به واسطه تجربههای مشترکی که دارند بهراحتی با آن ارتباط برقرار میکنند.»
عصرآزاد همچنین گفت: «تماشای فیلم در نوبتهای بعدی، توجه بیننده را به جنبههای دیگری از این فیلم جلب میکند. به عنوان مثال در نگاه نخست، لحن روایتِ فیلم شاید یک گفتار متن ساده به نظر بیاید اما فیلمساز با احیا کردن این شیوه بیانی و عمق دادن به آن کاری میکند که نکتههای احساسبرانگیزِ گفتار متن، ارتباط مستقیم با تصویرهای فیلم نداشته باشد و محدوده جغرافیایی گستردهتری را نیز در نظر داشته باشد.»
وی افزود: «مجموع این نکتهها نشان میدهد که فیلم «330 سیسی خاطره» را نمیتوان در یک عنوان و دستهبندی مشخص دستهبندی کرد و این مهمترین امتیاز چینین مستندی به حساب میآید.»
این منتقد سینما سپس در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی مسئول جلسههای نمایش فیلم مبنی بر لحن گفتار متن گفت: «نخستینبار که فیلم را دیدم احساس کردم وجه احساسی را از گفتار متن گرفتهاند و خیلی بیاحساس اجرا شده است، اما به نظرم رسید که ذات موضوع، خود به تنهایی احساسبرانگیز هست و احتمالاً فیلمساز برای این که جلوی تشدید آن را بگیرد آگاهانه اجرای آن را برعهده گرفته است.»
وی افزود: «به نظر میرسد این نکته، تمهیدی است که باعث میشود مخاطب در نوبتهای بعدی تماشای فیلم و با مولفههای دیگر آن ارتباط برقرار کند. چنان که لحن فعلی گفتار متن باعث شده تماشاگر به شکلی راحت و منطقی بتواند با برخی موقعیتهای تراژیک و مطرح شده در فیلم ارتباط برقرار کند.»
در ادامه جلسه، الهام معروفی درباره اجرای گفتار متن فیلم خود گفت: «با وجود این که مرسوم است گفتار متن فیلمها توسط گویندههای حرفهای اجرا شود اما با وجود آن که میدانستم در تلفظ برخی کلمات مشکل دارم و برخی حروف را نیز به خوبی نمیتوانم ادا کنم، تصمیم گرفتم خودم آن را اجرا کنم.»
وی گفت: «فیلم «330 سیسی خاطره» یک مستندِ اولشخص بود و اتفاقاً میتوانستم گفتار متن آن را به صورت احساسی بیان کنم اما تصمیم گرفتم این کار را انجام ندهم و اجازه دهم خاطرههای مشترک مردم آبادان (درباره حادثه غمانگیز سینما رکس، وقوع انقلاب، جنگ و مهمتر از همه، تاثیر نوشابه در زندگی روزمره) خود به تنهایی تاثیرگذار باشد و من به عنوان راوی فیلم، بیاحساس باشم.»
معروفی همچنین گفت: «اگر بار احساسی فیلم زیاد میشد شاید به سمت شعارگویی پیش میرفت و من نمیخواستم چنین اتفاقی بیفتد.»
وی در ادامه جلسه و در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره حرکت فیلم از مواد آرشیوی به سوی تصویرهای خانوادگی گفت: «این ایدهای بود که از ابتدا و در فیلمنامه به آن اشاره شده بود. بنابراین تصمیم گرفتم با استفاده از عکس و آرشیو، تصویرهای خانواده خودم را بسازم و در انتها آنها را در زمان حال دنبال کنم.»
معروفی گفت: «گاهی نگران واکنشها نسبت به فیلم میشدم اما دوستانی که با من همکاری میکردند مرا دلداری میدادند و تشویق میکردند که کار مورد علاقهام را انجام بدهم.»
معروفی در ادامه جلسه، در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی سحر عصرآزاد درباره حضور عنصر نوشابه در فیلم به عنوان نخی نامریی و پیشبرنده بخشهای مختلف درام گفت: «ساختار فیلم از ابتدا بر اساس ایده حضور نوشابه در زندگی مردم آبادان شکل گرفت. شبی که پدرم با شیشه نوشابه بنزین جمع میکرد را هنوز خوب به خاطر دارم و مهمترین تصویری که از آن دوران به یاد دارم تصویر زنی است که دنبال یک ماشین میدوید و هیچکس کاری از دستش ساخته نبود.»
وی افزود: «وقتی درباره نوشابه تحقیق کردم متوجه شدم نخستین کارخانه تولید نوشابه در آبادان تاسیس شده و همین باعث شد به نکتههای دیگری در همینباره فکر کنم. نکتههایی نظیر مشکلات برخی آدمها که به دلیل در اختیار نداشتن بنزین به اندازه یک شیشه نوشابه در شهر جا ماندند یا در جادهها با مشکل مواجه شدند.»
معروفی همچنین گفت: «تلاش کردم تا ساخت این فیلم صرفاً یک کار کاملاً شخصی نباشد. به همین دلیل در انتخاب تصویرها و نگارش گفتار متن تلاش کردم تا تخیل مخاطب را نیز به کار بگیرم و کار کنم که فیلم فراتر از تجربههای شخصی خودم باشد.»
در ادامه جلسه، سحر عصرآزاد گفت: «فیلم «330 سیسی خاطره» تصویری از ایران و خصوصاً رونق و آبادانیِ شهر آبادان نشان میدهد که با شور و گرمای زندگی همراه است.»
وی افزود: «فیلم در مسیر حرکت خود به مقطعی میرسد که شامل حضور جنگ و طبعاً نمایش زخمهایی بر تن این شهر پر از زندگی است و این، حاصل نگاه درست و انتقادی به شرایطی است که در طول دهههای گذشته، زندگی مردم آبادان را تحت تاثیر قرار داده است.»
منتقد مهمان برنامه، همچنین در بخش پایانی این جلسه با اشاره به ساختار شکیل «330 سیسی خاطره» گفت: «اگر فیلم با ترجیعبند خوابی که دخترکِ درون فیلم میبیند آغاز میشد و به پایان میرسد، شاید امروز با فیلمی روبهرو بودیم که فرم و ساختار جذابتری داشت.»
وی گفت: «در حال حاضر فیلم با ارائه تصویرهایی که از تداوم تاثیر جنگ بر زندگی مردم آبادان اشاره دارد میکوشد تماشاگر را به زندگی امروز مردم این شهر و زخمهایش نزدیک کند.»
الهام معروفی در پاسخ به این نکته گفت: «فیلمنامه اولیهای که نوشته بودم با اشاره به خواب آغاز میشد و به پایان میرسید اما تدوینگر فیلم مرا مجاب کرد تصویرهایی که برای انتهای فیلم در نظر گرفته بودم را به ابتدای آن منتقل کنم تا از جنبه شعارزدگی آن کم شود.»
وی گفت: «بههرحال فیلمسازی یک کار گروهی است و خوشبختانه گروهی که با آنها همکاری کردم حرفهای بودند و در ساخت این فیلم بسیار به من کمک کردند.»
معروفی همچنین گفت: «من برای این که این فیلم را بسازم چند سال دوندگی کردم. امیدوارم قوانین حمایت مالی از فیلمسازان به گونهای تغییر کند که در جهت بهبود شرایط تولید فیلم عمل کند.»