سینمای نو> سرویس فیلم مستند و کوتاه > محمد جوادیفر
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی "سینمای نو" ، در ابتدای این جلسه، «ناصر صفاریان» مسئول جلسههای نمایش فیلم و مجری برنامه با اشاره به این که در دور تازه کانون فیلم، نمایش آثار از روزهای یکشنبه به دوشنبه و ساعت17:30 تغییر پیدا کرده گفت: «این اتفاق در پی درخواستهای متعدد علاقهمندان انجام شده و امیدواریم با انجام این تغییر، رضایت آنها فراهم شده باشد.»
وی سپس با اشاره به شاخصترین ویژگی «بهارستان؛ خانه ملت» گفت: «در این فیلم بیش از نمونههای مشابه و مستندهایی که درباره محلهها و مناطق مختلف شهر تهران ساخته شده، بر تاریخ معاصر ایران و فراز و فرودهای آن تاکید شده و این نکته، مهمترین وجه تمایز «بهارستان؛ خانه ملت» با آن مستندها به حساب میآید.»
بابک بهداد، کارگردان مستند مورد بحث، در تشریح این نکته گفت: «از زمانی که تصمیم به ساخت این فیلم گرفتم قصد داشتم به حضور پررنگ تاریخ در میدان بهارستان تهران اشاره کنم و دلیلش هم این بود که معتقدم تاریخ به محلها و محلههای مختلف، معنا و هویت میبخشد. به همین دلیل زمانی که درباره سوژه فیلم تحقیق میکردم سعی کردم وقایع تاریخی آن را نیز در نظر داشته باشم ولی در طول مدت تحقیق، یکسری از وقایع و رویدادهای دیگر نیز به فیلم اضافه شد.»
وی افزود: «در نهایت تصمیم گرفتم محله بهارستان را از دورهای که شکل گرفته تا مقطع پیروزی انقلاب مورد بررسی قرار دهم و جغرافیای تاریخی آن را به نمایش بگذارم.»
بهداد همچنین در پاسخ به پرسش دیگری از ناصر صفاریان درباره عدم اشاره به وقایع میدان بهارستان در سالهای پس از انقلاب اسلامی گفت: «وقتی طرح اولیه را مینوشتم با خودم فکر کردم پرداختن به این موضوع در مدت زمان فیلم نخواهد گنجید و احساسام این بود که شاید نتوانم به برخی نکتهها و حادثهها اشاره کنم. به همین دلیل از پرداختن به آن صرفنظر کردم.»
وی افزود: «البته تحقیق درباره اتفاقهای مجلس و داستآنهای میدان بهارستان را تا دهه 1370 ادامه دادم اما ترجیح دادم اشاره به حوادث زمستان 1357 که به وقوع انقلاب منجر شد، نقطه پایان فیلم باشد.»
بخش بعدی جلسه به صحبتهای منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. در این بخش، امید نجوان در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی مجری برنامه درباره جایگاه «بهارستان؛ خانه ملت» در بین مستندهایی که در سالهای اخیر درباره محلههای مختلف شهر تهران ساخته شده گفت: «این فیلم چنان که از نامش هم برمیآید، بیشتر از آن که درباره بهارستان و خیابانهای اطراف آن باشد، درباره خانه ملت و نهاد قانونگذاری در این منطقه است. به همین دلیل و به ضرورت حوادثی که در این منطقه از شهر رخ داده، به بخشهای اطراف و محلههای دیگر نیز سرک کشیده است.»
وی افزود: «کیفیت «بهارستان؛ خانه ملت» که در جزییات فیلم نیز نمود پیدا کرده نشان میدهد این مستند از تحقیق و پژوهش قابل توجهی بهره برده است، اما نکته اینجاست که اگر این پژوهش کمی فشردهتر و از برخی حواشی آن کاسته میشد، فیلم نهایی شکل بهتری پیدا میکرد. در حقیقت اگر سازنده فیلم، محدودیت بیشتری برای نحوه روایت خود قائل میشد، زمان نهایی فیلم کوتاهتر و ضرباهنگ فیلم از آنچه که هست سریعتر و جذابتر میشد.»
نجوان گفت: «فیلم «بهارستان؛ خانه ملت» از جمله مستندهایی است که ساختار نهایی خود را بر اساس متن پژوهشی انجام شده پیریزی کرده و اینک که فیلم در معرض قضاوت تماشاگر قرار گرفته میتوان حدس زد که شاید اگر فقط به محدوده میدان بهارستان یا فقط به حوادث مجلس شورا پرداخته بود کیفیت درخشانتری داشت و حتی میتوانست مخاطبان بیشتری را جذب کند.»
بابک بهداد ضمن تایید این نکته در پاسخ گفت: «مرحله جذاب و لذتبخش تحقیقات و نگارش متن این فیلم حدود سه سال طول زمان برد که در نهایت به نگارش فیلمنامه منجر شد. زمانی که تحقیقات این فیلم در جریان بود متوجه شدم در دهههای مختلف و در این منطقه، اتفاقهای متعددی رخ داده که باید از میان آنها دست به انتخاب بزنم.»
وی افزود: «مجبور بودم فضای سیاسی، اجتماعی و همچنین ارتباط شخصیتهایی که در فیلم از آنها یاد میشود را در نظر داشته باشم. در حقیقت، برخی پرشها که در حال حاضر در فیلم وجود دارد ناگزیر انجام شده است.»
بهداد همچنین گفت: «در همین زمینه اتفاقهای بسیار جذابی وجود داشت که مجبور شدم بخشی از آنها را حذف کنم. اشاره به حضور رضاخان در حمله مشروطه و برخی اتفاقهای جذاب دیگر از آن جمله است؛ اتفاقهایی که هرکدام به تنهایی قابلیت آن را دارند که به فیلم دیگری تبدیل شوند.»
بابک بهداد در ادامه صحبتهای خود ضمن اشاره به کمبود منابع تصویری و آرشیوی به عنوان یکی از مشکلات تولید این فیلم گفت: «تمام عکسهایی که در فیلم دیده میشود به کمک نرمافزار رنگ شده و خود این نکته یادآور رنگآمیزی عکسهای قدیمی به روش دستی است که ظاهراً در دوران سلطنت احمدشاه قاجار و پس از آن رواج داشته است.»
وی همچنین گفت: «قصدم از انجام چنین کاری این بود که شخصیتهای مورد نظر فیلم را کمی برجستهتر نشان بدهم و کاری کنم که تماشاگر آنها را بهتر بشناسد.»
منتقد مهمان برنامه نیز این نکته را یکی از تمهیدهای جذاب فیلم برای جذابیت بخشیدن به آن دانست و افزود: «فیلمساز با انجام این کار جلوی خستهکننده بودن نگاه به عکسهای سیاه و سفید و قدیمی را گرفته است.»
امید نجوان گفت: «رنگ کردن لباس برخی آدمها که در تعدادی از نماهای عمومی فیلم حضور دارند شاید باعث ایجاد توقع برای اشاره کمی پررنگتر به آنها شده باشد، اما در حقیقت تمهیدی است که برای یکدست شدن آن در طول فیلم انجام شده.»
در ادامه جلسه، بابک بهداد در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن درباره نحوه دسترسی به آرشیو منابع تصویری گفت: «جدا از آرشیو شخصی برخی دوستان، برخی تصویرهای این فیلم از سوی فیلمخانه ملی ایران و مرکز اسناد انقلاب اسلامی در اختیار این فیلم قرار گرفته است.»
وی گفت: «تصویرهای رنگی میدان بهارستان نیز از آرشیو دو شبکه تلویزیونی خارج از کشور دریافت و در فیلم از آنها استفاده شده است.»
بهداد همچنین در پاسخ به پرسشی درباره دشواریهای تدوین و رعایت پیوستگی در میان عکسها و تصویرهای آرشیوی گفت: «همسانسازی کیفیت عکسها و تلاش برای آمادهسازی آنها یکی از دشوارترین بخشهای تدوین این فیلم بود که حدود یکسال و نیم زمان برد.»
بهداد سپس در پاسخ به پرسش مطرح شده از سوی مجری برنامه درباره ایده استفاده از برخی مستندسازان سینمای ایران برای بیان دیالوگ برخی شخصیتهای تاریخی گفت: «برخی مستندسازان صدای خوبی دارند و پیش از این در اجرای گفتار متن بعضی فیلمها همکاری کرده بودند. در نهایت با شناختی که از اغلب آنها داشتم تصمیم گرفتم برای اشاره به برخی دیالوگهای شخصیتهای تاریخی از مشاوره و همکاری آنها استفاده کنم.»
وی گفت: «از آنجا که تاکنون چنین کاری انجام نشده بود تقریباً همه دوستان و همکاران پس از مطالعه فیلمنامه حاضر شدند چنین کاری انجام دهند. جالب اینجاست که شهرام درخشان، گوینده گفتار متن نیز خود جزو مستندسازهاست و از این نظر میتوان گفت این حجم از صدای مستندسازان نسلهای مختلف، تا پیش از فیلم «بهارستان؛ خانه ملت» در هیچ فیلم دیگری مورد استفاده قرار نگرفته بود.»
در ادامه جلسه نقد و بررسی، امید نجوان ضمن اشاره به دراماتیزه کردن برخی فرازهای تاریخی از طریق صداسازی و اجرای دیالوگهای تاریخی به عنوان یکی از شاخصترین ویژگیهای «بهارستان؛ خانه ملت» گفت: «شاید بتوان نقطه ضعف اصلی این فیلم را در بخشهای پایانی این فیلم جستوجو کرد که با نقطهگذاری داستان این بخش از تهران در مقطع پیروزی انقلاب به پایان رسیده است.»
وی «این پایانبندی» را «برآمده از محافظهکاری در نحوه روایت تاریخ بهارستان» دانست و افزود: «این نکته که البته از دایره بزرگ محدودیتهای فرامتنی و همچنین موانع تولیدی به ساختمان فیلم مورد بحث سرایت کرده نشان میدهد داستآنهای تعریف نشده و جذاب دیگری در دل این موضوع باقی مانده است که شاید در آینده توسط خود فیلمساز یا افراد دیگری روایت شود.»
بخش پایانی جلسه نقد و بررسی نیز به جمعبندی صحبتهای این منتقد اختصاص داشت. وی گفت: «فیلم «بهارستان؛ خانه ملت» بیش از آن که درباره این محله قدیمی شهر تهران و محل تشکیل نهاد قانونگذاری باشد، مستندی است که در ستایش تصویر و اهمیت وجودی آن ساخته شده و این نکته از همان ابتدای فیلم که به تاثیر انتشار عکس ژوزف نوز بلژیکی (در لباس روحانیت) و تجمع اعتراضآمیز مردم تهران در عهد قاجار اشاره میشود مشهود است.»
نجوان گفت: «در لایه درونی این فیلم و جدا از تاثیر حوادث مهم تاریخی، به نقش تاثیرگذار عکسها در تاریخ ایران نیز اشاره شده است. تصویرهایی که در طول تاریخ مورد اشاره فیلم، از عکسهای سیاه و سفید به فیلمهای آرشیوی و سپس عکسها و فیلمهای رنگی تبدیل میشوند و به نقش تاریخی ورود دوربینهای عکاسی و فیلمبرداری در ایران اشاره دارند.»
گفتنی است: کانون فیلم سینماحقیقت عصر دوشنبه هر هفته در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نشانی خیابان شهروردی شمالی، میدان شهید قندی، شماره 15، پذیرای علاقهمندان سینمای مستند است.