سینمای نو > سرویس فیلم های کوتاه و مستند
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی " سینمای نو " و به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در این برنامه نمایش فیلم که با استقبال چشم‌گیر مخاطبان سینمای مستند همراه بود، رامتین شهبازی به عنوان منتقد مهمان حضور داشت و در ادامه جلسه به نقد و بررسی این مستند پرداخت.
در ابتدای جلسه، حمید جعفری در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم مرکز) که فیلم «باد» را شاعرانه و فرم‌گرا توصیف کرده بود، گفت: «سینمایی که من به آن علاقه‌مند هستم اتفاقاً از همین نوع است. پیش از ساخت این مستند و هم‌چنین فیلم قبلی‌ام (بَرد) فیلم‌های دیگری ساخته بودم که در همین سبک کار شده است، اما این که آن‌ها را شاعرانه یا فرم‌گرا بدانم، خودم در این‌باره نظری ندارم.»
این مستندساز درباره میزان اهمیت تصویر یا ارائه اطلاعات درباره سوژه فیلم زار که بخشی از مراسم آیینی جنوب کشور را به تصویر می‌کشد، اظهار کرد: «البته تصویر برایم مهم بود و به همین منظور سراغ مراسم «زار» رفتم که فیلم بسازم. در حقیقت ساخت فیلم درباره این موضوع، برایم در اولویت بود و ارائه تصویر هم بخشی از پژوهش و اطلاعات تصویری فیلم به حساب می‌آید، اما از ابتدا پرهیز داشتم که درباره موضوع فیلم توضیحی به بیننده ارائه دهم.»
جعفری هم‌چنین با اشاره به برخی مستندها نظیر «باد جن» ناصر تقوایی که به گفته او تنها بخشی از اطلاعات موجود درباره این مراسم را به بیننده منتقل می‌کند، گفت: «به نظرم جدا از این فیلم و چند فیلم مشابه دیگر به اندازه کافی درباره مراسم «زار» اطلاعات وجود دارد و اگر کسی بخواهد در این‌باره اطلاعاتی به دست بیاورد می‌تواند از طریق مطالعه مقاله‌ها و کتاب‌های مختلف، آن‌ها را به دست بیاورد.»
وی گفت: «قصد نداشتم فیلمی بسازم که در آن مراسم «زار» را توصیف کنم. اگر این کار را می‌کردم حتماً خسته‌کننده می‌شد. خسته‌کننده‌تر از آن‌چه که به نمایش درآمد.»
بخش بعدی به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. رامتین شهبازی در این بخش با اشاره به این که هر فیلم در قالب فرمی خاص با مخاطب خود ارتباط برقرار می‌کند گفت: «آیین‌ها و مناسکی نظیر مراسم «زار» دارای روند و شکلی هستند که خوش‌بختانه پیش از این توسط برخی محققان بررسی و دسته‌بندی شده است، اما با احترام به تلاشی که برای ثبت گوشه‌هایی از این مراسم صورت گرفته باید گفت متاسفانه مستند «باد» فیلم پراکنده‌ای است.»
وی افزود: «اگر این آیین را دنبال می‌کردیم، خود این موضوع شاید می‌توانست به ما نظمی ارائه دهد. در چنین شرایطی دو سه سکانس جذاب در فیلم وجود دارد که اتفاقاً خود فیلم‌ساز هم به درستی جذب آن‌ها شده. این در حالی است که سایر بخش‌های فیلم، قدرتی هم‌وزن این سکانس‌ها ندارد و به همین دلیل می‌توان گفت نحوه ارتباط مخاطب با فیلم را دچار گسست و توقف کرده است.»
این مدرس سینما نامفهوم بودن بخشی از حرف‌هایی که توسط شخصیت‌های فیلم بیان می‌شود را یکی دیگر از موانع برقراری ارتباط با فیلم توصیف کرد و افزود: «از این زاویه می‌توان گفت فیلم قبلی این فیلم‌ساز یعنی «بَرد» مستند کامل‌تری است که فرم در آن به بار نشسته بود.»
شهبازی سپس با اشاره به «اهمیت آیین تشرف» در مراسمی نظیر «زار» گفت: «در هر دو بار که «باد» را دیدم دنبال این بودم که بفهمم این فیلم درباره‌ی چیست و به همین دلیل در این اثر دنبال نکته‌های بینامتنی می‌گشتم، اما در نهایت مجبور شدم مراسم «زار» را به عنوان سوژه اصلی این فیلم بپذیرم.»
وی افزود: «به نظر می‌رسد فیلم‌ساز در ارائه اطلاعات مربوط به این فیلم دچار معضلی شده که به آن ایجاز مخل گفته می‌شود. یعنی به جای آن که اطلاعات مربوط به سوژه فیلم در اختیار مخاطب قرار داده شود، نوعی ابهام به آن افزوده شده که جلوی ارتباط عمیق فیلم با تماشاگر را گرفته است.»
در ادامه جلسه، حمید جعفری در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی ناصر صفاریان درباره «حضور سنگین آیین زار در این فیلم» و هم‌چنین «تمایل بیننده به دریافت اطلاعات بیش‌تر درباره این مراسم آیینی» گفت: «مشکل از جایی آغاز می‌شود که فیلم‌های قبلی فیلم‌سازان با فیلم جدید او مقایسه می‌شود و به همین خاطر گاهی بعضی فیلم‌ها با پیش‌فرض دیده می‌شود.»
وی گفت: «در مورد این فیلم، تماشاگر با این پیش‌فرض که اطلاعات محدودی درباره مراسم «زار» دارد، به تماشای آن می‌نشیند و طبعاً با چنین توقعی مستند را دنبال می‌کند. این در حالی است که ممکن است چنین فیلمی هیچ‌وقت با چنین مخاطبی ارتباطی برقرار نکند.»
جعفری افزود: «قصدم از ساخت «باد» این بود که راز و رمز حاکم بر این آیین را به تصویر بیاورم؛ و غیر از این قصد دیگری نداشتم.»
وی سپس در بخش دیگری از جلسه، در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن درباره نحوه تولید فیلم خود گفت: «مستند «باد» دوازده سال پیش فیلم‌برداری شد و تدوین آن به دلیل مسائلی که در مسیر تولید به وجود آمد سال‌ها به درازا کشید.»
جعفری گفت: «خیلی سعی کردم خودم این فیلم را تدوین کنم اما متوجه شدم کار من نیست. بنابراین از زنده‌یاد محمدرضا مقدسیان خواستم در این زمینه به من کمک کند اما متاسفانه برای ایشان کارهایی پیش آمد که مانع تحقق این همکاری شد. در نهایت تدوین با همکاری فرید دغاغله انجام شد و مهم‌ترین اتفاقی که در این زمینه افتاد، به دست آوردن ضرباهنگ مناسبی برای فیلم بود.»
وی هم‌چنین در پاسخ به پرسش یکی دیگر از تماشاگران درباره مخاطب فرضی خود گفت: «زمانی که فیلم «باد» را می‌ساختم به فکر این نبودم که مخاطب خاص یا مثلاً پژوهشگران آن را ببینند. گرچه بعید می‌دانم برای پژوهشگران هم چیز زیادی داشته باشد.»
جعفری افزود: «البته در فیلم نکته‌هایی وجود دارد که به‌صورت اشاره‌وار گفته می‌شود اما در نهایت، فقط مخاطب عام را در نظر گرفته بودم.»
در ادامه جلسه، منتقد مهمان برنامه با اشاره به اهمیت نقش مخاطب در فیلم گفت: «باید پذیرفت تماشاگر در شرایط مختلف، واکنش‌های مختلفی نسبت به پدیده‌های هنری نشان خواهد داد و به همین دلیل، واکنش او در موقعیت‌های مختلف با تفاوت‌هایی روبه‌رو است.»
وی سپس با اشاره به دسته‌بندی‌های علمی مراسم‌های آیینی نظیر «زار» گفت: «تماشاگر فیلم «باد» قرار است پیش از هر چیز با جادوی این مراسم آشنا شود اما متاسفانه عناصری که به او در زمینه شناخت این تخیل کمک کند وجود ندارد. اگر فیلم‌ساز حتی با نمایش مراسم آیینی «زار» جلو رفته بود، می‌توانست ادراک بیننده درباره این آیین را تقویت کند، اما در وضعیت فعلی چنین اتفاقی برای فیلم «باد» نیفتاده است.»
حمید جعفری در بخش پایانی این جلسه نقد و بررسی گفت: «به اعتقاد من هر چیز که در فلسفه و علم ثابت می‌شود الزاماً درست نیست و به طور حتم، این نوع نگاه حتماً در نحوه فیلم‌سازی من موثر بوده است.»
وی افزود: «هر آن‌چه در فیلم «باد» وجود دارد مربوط به مراسم «زار» است. آداب و آیینی که البته در این فیلم کمی دراماتیزه شده و با اغماض می‌توان گفت توالی اجرای آن هم کم‌وبیش حفظ شده است.»
چاپ 
ارسال به دوست
