سینمای نو > سرویس سینما

روزنگار‌های سی و ششمین جشنواره فیلم فجر :

روز چهارم: به وقت دود و خفگی

مونا انوری‌زاده

روز چهارم جشنواره سی و ششم در شرایطی آغاز شد كه نفس كشیدن در آسمان دودگرفته و سیاه تهران مثل خیلی روزهای دیگر زمستان این سال ها سخت بود و طبق معمول همیشه راهكاری جز تعطیل كردن مدارس و ممنوعیت تردد پلاك زوج یا فرد وجود نداشت! ظاهراً مصوباتی هم روی كاغذ تصویب می‌شود كه صرفاً برای ثبت در تاریخ است و كاربرد دیگری ندارد.

زیر این سقف خاكستری دودآلود، تماشای فیلم هنر و تجربه ای "امیر" هم با آن قاب بندی های نامتعارف بی منطق آزاردهنده كه نه هنری در آن بود و نه تجربه ای در سانس اول جشنواره سی و ششم در پردیس ملت تنها بر سنگینی سینه می افزود. این كه با چه توجیهی لابد فقط برای اهدای یك سیمرغ هنر و تجربه جای "امیر" در فهرست فیلم های جشنواره است و امثال "آستیگمات" و "گرگ بازی" و "درساژ"ها بیرون مانده اند همچون یك راز سربسته باقی مانده است. خلاصه كه مائیم و این رنج بی حاصل...

از امیر می‌گذریم كه حرفی برای گفتن ندارد و نداریم. دومین فیلمی كه در چهارمین روز  جشنواره سی و ششم در پردیس ملت به نمایش درآمد "خجالت نكش" اولین ساخته رضا مقصودی فیلمنامه نویس باسابقه سینماست. در معرفی رضا مقصودی همین بس كه او نویسنده "لیلی با من است" و "همیشه پای یك زن در میان است" و "من سالوادور نیستم" است. از همین سه عنوان علاقه او به كار كمدی كاملاً آشكار است. به همین دلیل هم انتظار می‌رفت كه اولین ساخته او در مقام كارگردان كاری در سبك و سیاق مورد علاقه‌اش یعنی كمدی باشد.

"خجالت نكش" كمدی ساده و آبرومندی است كه پیرامون یك موقعیت طنزآلود می‌گذرد. داستانش را سرراست و شیرین تعریف می‌كند و برای خندانیدن مخاطب به ورطه ابتذال نمی‌افتد. نوع كارگردانی و فضاسازی‌ها شاید كمی پهلو به پهلوی فیلم‌های تلویزیونی بزند اما این نقد بر بسیاری از آثار سینمایی ایران وارد است. شبنم مقدمی به خوبی از ایفای نقش صنم برآمده و احمد مهرانفر با اینكه شاید با حضور در مجموعه‌های "پایتخت" و "علی‌البدل" به چهره‌ای تكراری در حوزه كمدی تبدیل شده باشد اما كوشیده تا جذابیت‌های خود در این حیطه حفظ نموده و تا حد امكان از تكرار پرهیز نماید.

خارج شدن داستان از جغرافیای بسته و تكراری تهران كه البته به اقتضای داستان رخ می‌دهد از دیگر نقاط قوت قصه است. فیلم كمدی عجیب و غریب و پرزرق و برق و آن طور كه در سال‌های اخیر شایع شده بزن و بكوبی نیست اما اثر ساده و شریفی است كه در پس قصه ساده‌اش حرفی برای گفتن دارد و دغدغه‌ای در آن نهفته است. طعنه‌ای به تغییر سیاست‌های دولت‌ها در ادوار مختلف می‌زند و سردرگمی مردم ساده‌دلی را به نمایش می‌گذارد كه به حرف سیاستمداران كشورشان تمام و كمال اعتماد می‌كنند و همین طور گوشه‌ای از چالش‌های فرهنگی كشور در امور مربوط به زندگی شخصی افراد و مناسبات با محیط پیرامون را به نمایش می‌گذارد.

سومین فیلم از جدول نمایش روز چهارم در جشنواره سی و ششم "به وقت شام" تازه‌ترین اثر ابراهیم حاتمی‌كیا بود. فیلمی كه از خرداد ماه سال گذشته فیلمبرداری آن در سكوت خبری آغاز شد. در طی ما‌ه‌هایی كه فیلم در مرحله تولید بود مدام اخباری غیررسمی از عظمت پروژه شنیده می‌شد و اینكه سینمای ایران قرار است با پدیده‌ تازه‌ای در جشنواره مواجه شود. همین اخبار و تعاریف دهان به دهان در غیاب اخبار رسمی و موثق انتظارات از فیلم تازه حاتمی‌كیا را به شدت بالا برده بود. بعد از "لاتاری" كه به دلیل ازدحام تماشاگران صندلی‌های اضافه در سالن‌های پردیس ملت برای مخاطبین مستقر شدند فیلم حاتمی‌كیا دومین فیلمی بود كه صف‌های عریض و طویل تشكیل داد و پای صندلی‌های پرتابل را به سالن باز كرد. فیلم اما نه تنها توقعات را برآورده نكرد بلكه شاید به دلیل توصیفات عجیب و غریبی كه پیش از نمایش شنیده می‌شد كمی هم یأس‌آلود شد. عناصر از قبیل جلوه‌های ویژه بصری یا موسیقی یا گریم یا حتی بازی‌های فیلم هیچ‌كدام نه در حد و اندازه‌های خود حاتمی‌كیا و نه در حد و اندازه‌ اسامی سازنده ظاهر نشدند. فیلم علیرغم آنچه انتظار می‌رفت در مرحله داستان از حرف و شعارهای همیشگی كه شاخصه آثار حاتمی‌كیاست و حتی در برخی فیلم‌هایش این حجم از شعار و صراحت در آن مورد نقد واقع می‌شد این‌بار و درست در شرایطی كه اقتضائات فیلم طلب می‌كند به شدت خالی است. بیشتر این طور به نظر می‌رسد كه به وقت‌شام یه تلاش برای ساخت یك اكشن هیجان‌انگیز بوده... كه متأسفانه به دلیل ضعف جلوه‌های ویژه نه اكشن از كار درآمده و نه هیجان‌انگیز است. مفهوم "وطن"، كه از مؤلفه‌های مهم سینمای حاتمی‌كیاست یكی از كم‌‌خاصیت‌ترین كاركردهای خود در فیلم‌ تازه‌اش را پیدا كرده است و جغرافیای فیلم و شخصیت‌ها احتمالاً می‌تواند به اشكال گوناگون دیگری تغییر كند بی‌آنكه اتفاق خاصی بیفتد. دیگر حتی از تك‌سكانس‌های احساس‌برانگیز حاتمی‌كیا كه اشك به چشمان مخاطب می‌آورد نیز خبری نیست... با تماشای فیلم "به وقت شام" در شامگاه روز چهارم جشنواره جز افسوس و دریغ چیزی نصیبمان نشد و پرونده یك روز دیگر از جشنواره سی و ششم هم در پردیس ملت بسته شد.

پررنگ‌ترین حاشیه روز چهارم جشنواره سی و ششم هم حاشیه دنباله‌دار و همیشگی جشنواره یعنی نحوه رأی‌گیری و اعلام آرا و جنجال‌های مرتبط با آرای مردمی است كه به خصوص امسال با راه‌اندازی اپلیكشین مخصوص رأی‌گیری فرآیند و ساز و كار آن بر همگان پوشیده است. روابط عمومی جشنواره هم تابحال هیچ پاسخی درباره ابهامات و مشكلات پیش‌آمده ارائه نكرده است.